Kutadgu Bilig Anlamı, Özellikleri, Yazarı ve Önemi

Binlerce yıllık Türk dilinin en eski kayıtları 7. yüzyıl Çoyr Yazıtı ve 8. yüzyıl Orhun Yazıtı’dır. Elbette bunlar taş üzerine yazılmış sonlu metinlerdir. Gerçek anlamda bir Türk edebiyatından bahsettiğimizde karşımıza onunla çıkar. Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacip tarafından 11. yüzyılda yazılmıştır. çıkıyor Kutadgu Bilig, İslam’ın Türklerin ortasında yayılmasından sonra yazılan ilk eserlerden biridir.

Hakaniye lehçesiyle yazılmış olan Kutadgu Bilig, okuyucularına dünya ve ahiretle yetinmenin sırlarını vermektedir. Bir diğer özelliği de siyasi ad türünün ilk örneği olmasıdır. Dört ana karakter üzerinden beyit şeklinde bir anlatıma sahip olan eser, bin yıl önce yazılmasına rağmen bugünü aydınlatmayı başarıyor. Kutadgu Bilig’in özelliklerine, anlam ve değerine daha yakından bakalım.

Öncelikle Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacib’i tanıyalım:

Balasagunlu Yusuf olarak da bilinen Yusuf Has Hacib’in 1017 veya 1019 yılında Karahanlılar döneminde doğduğu iddia edilmektedir. Türkçenin yanı sıra Arapça ve Farsça da bildiği için iyi bir eğitim aldığı sanılmaktadır.1077 yılında Kaşgar vilayetinde vefat eden Yusuf Has Hacib hakkında fazla bilgi bulunmamakla birlikte onun dünya görüşü ve hayata bakış açısı hakkında geriye kalan Kutadgu Bilig eserinden bazı bilgiler edinmekteyiz.

Kutadgu Bilig nedir, ne anlama gelir?

Doğu Karahanlılar hükümdarı ve Kaşgar Prensi Tabgaç Uluğ Buğra Kara Han’a ithafen 11. yüzyılda Yusuf Has Hacib tarafından yazılan Kutadgu Bilig, Orta Çağ Türkçesi ileKarahanlıca olarak bilinen Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.

Günümüz Türkçesi için Kutadgu Bilig anlamı Mutluluk Getiren Bilgi veya Devlet Bilgisi dönüştürmek mümkündür. Beyit halinde yazılan eser, öğretici bir niteliğe sahiptir ve Türk edebiyatının ilk siyaset kitabı sayılmaktadır. Ansiklopedik bilgilerin yanı sıra bir anlatı anlatımı içerir.

Yusuf Has Hacib aslında 350. ayette şu cümle ile kitabın isminin anlamından bahsetmektedir:

“Kitaba Kutadgu Bilig adını verdim; Okuyucuyu tebrik ederim, kendisine yol göstersin.”

351. ayette eserin neden yazıldığı anlatılır,

“Sözümü söyledim ve kitabı yazdım; Bu kitap, iki dünyayı da tutan ve uzatan bir eldir.”

Kutadgu Bilig 352. ayette şu cümle ile okuyanlara yol gösterir:

“İnsan, devletle iki cihanı da elinde tutuyorsa; Mes’ud olacak, bu benim sözümdür.”

Kutadgu Bilig’in başlıca özelliklerine kısaca göz atalım:

• Mesnevi şeklinde yazılmıştır.
• Alegorik ve didaktik bir eserdir.
• Aruz vezni ile yazılmıştır.
• Ansiklopedik tarif bilgileri içerir.
• Türk edebiyatındaki ilk politika örneğidir.
• Yazımı tam 18 ayda tamamlandı.
• Redif ve kafiyeli beyit nazım biriminde yazılır.
• Hikaye dört ana karakter üzerinden anlatılıyor.
• Türklerin İslam’ı kabul etmesinden sonra yazıldığı bilinen ilk eserdir.
• 6645 beyitten oluşmaktadır.
• Ana başlıklar olmak üzere 85 bölümden oluşmaktadır.
• Arapça ve Farsça kelimeler içermesine rağmen Arapça İslami ifadeler yoktur.

Kutadgu Bilig dört ana sembolik karakter üzerine kuruludur:

Kutadgu Bilig’in eserini okuyanlar dört ana karakterle tanışır; Kün Togdı Gündoğumu, Moon Toldı Dolunay, Ögdülü Övülmüş, Odgurmış Uyanmış anlamına gelmektedir. Kün Togdı hükümdar olarak adaleti, Ay Toldı vezir olarak doyumu, vezirin oğlu olarak Odgurmuş’u ve Odgurmış vezirine bağlı olarak derviş olarak hayatın sonunu simgeler.

Kitap boyunca bu dört karakterin konuşmalarını okuyoruz. Konuşmalarda İslami şahsiyetler övülür, akıl övülür,devletin vasıfları tanımlanır, dünyanın boş bir yer olduğundan bahsedilir, insani davranışın önemi anlatılır.

Elbette Kutadgu Bilig’in anlattığı bahislerle ilgili daha birçok detay var ama genel bir özet geçmek gerekirse dünyevi şeylerin boş olduğunu, Birbirimize yardım etmemiz ve Allah’a kul olmamız gerektiğinden bahsedilir. Yani bu kitabı okuyan ve söylenenleri uygulayan, hem dünyada hem de ahirette tatmin olacaktır.

Eserin günümüze ulaşan üç ana nüshası vardır;

Herat nüshası ilk kez 1439 yılında Afganistan’ın Herat şehrinde bulundu. Buradan İstanbul’a getirildi. 1839’da Türkolog ve tarihçi Von Hammer nüshayı alıp Viyana İmparatorluk Sarayı Kütüphanesi’ne götürdü. Eser Almancaya da çevrilmiş ancak 1942 yılında Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanmıştır.

Fergana nüshası ünlü Türk tarihçi Zeki Velidi Togan tarafından Türkistan’da bulunmuştur. Altın suyuna yazılmış gibi görünen eser darmadağındı, sonra toplandı. Nüshanın ilk ve son kısımlarında bazı eskiler bulunmaktadır. Ülkemizde sadece 1943 yılında Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanmıştır.

Mısır nüshası 1896 yılında bugün Mısır’ın başkenti olan Kahire’de bulundu. Dağınık bir durumda olan eserin birçok sayfası zarar görmüştür. Eser incelenmiş ve eksik olan kısımlar dipnot olarak eklenmiştir. Ülkemizde ise 1943 yılında Türk Dil Kurumu tarafından tıpkıbasımı olarak yayınlanmıştır.

Kutadgu Bilig neden değerlidir?

Ne yazık ki tarih bilimi, diller konusunda biraz nankördür. Binlerce yıldır bir dil konuşuyoruz deseniz de bizim bir kültürümüz var. tarihi yazılı kaynaklara bakar. Maalesef Türk milletinin dili ve kültürü ile ilgili en büyük sorunumuz bu. Dünya tarihinin her aşamasında orada olsak da kendi eserlerimizden ayrılmadığımız için ikinci ve hatta üçüncül kaynaklardan neler olup bittiğini öğrenmek zorundayız.

Neyse ki Çoyr Yazıtları ve Orhun Yazıtları var. Bunlar sayesinde Birinci Türk dönemi hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Kutadgu Bilig bundan sonraki Orta Türkçe dönemi hakkında bilgi verir.Üç nüshasından biri Uygurca, diğer ikisi Arap harfleriyle yazılmış olan Kutadgu Bilig, dönemin Türkçesi hakkında eşi benzeri olmayan bilgiler vermektedir.

Diğer bir değer ise Türklerin İslam’la tanışmasından sonra yaşadığı toplumsal değişimi ortaya koymaktadır. İslam’ın Arap kültürü anlamına gelmediğini ve Müslüman olan Türk’ün her şeye rağmen Türk kaldığını gösteriyor. Ayrıca yerel edebiyat, Türk edebiyatı, Türk edebiyatı gibi garip isimlerle anılan Türk edebiyatının aslında bin yıl önce başladığının en büyük göstergesidir.

Türk edebiyatının ilk ve en değerli eserlerinden biridir. Kutadgu Bilig’in anlamı, özellikleri, müellifi ve değeri Bu konuda bilmeniz gereken detayları konuştuk. Biz burada sadece temel bilgileri verdik ancak eseri gerçekten anlayabilmek için herkesin okumasını tavsiye ediyoruz.